Langs tragische einders. Verkenningen in de esthetica van moraal en recht

Beschrijving

De tragedie staat schijnbaar diametraal tegenover moraal en recht. Waar de tragedie de grillige breuklijnen en troebele wateren van denken en doen confronteert, bewegen recht en moraal in andere richting, naar heldere orde, herstel en behoud. Toch moeten beide in samenhang worden bezien, zoals in dit boek wordt bepleit.

Wij (post)moderne mensen zijn in belangrijk opzicht zoals de mens ten tijde van de Griekse tragediedichters. Onbedorven door latere filosofische overtuiging de werkelijkheid geheel begrijpelijk te kunnen maken, ondervonden zij nog de eindigheid en tragiek van het bestaan. Dit tragisch besef is na hen tot aan onze moderne tijd verdoofd en onderdrukt geweest.

De presocratische mens stelt ons voor indringende vragen met betrekking tot de gerechtigheid die in moraal en recht gezocht wordt. Kan het morele en juridische oordeel gezien worden als een esthetisch of tragisch oordeel? Hoe verhoudt de democratie zich tot de tragische bestaansdimensie en wat betekent dit voor de ziel en het geweten van de democratische mens? Binnen de sterk door rationalisme en positivisme beheerste wetenschap der rechtsgeleerdheid zijn deze indringende vragen nog nauwelijks aan de orde gekomen.

Uitgangspunt voor deze verkenningen is Friedrich Nietzsche: zijn filosofie van de geboorte en het verval van de tragedie en zijn hoop op een wederopleving van het tragische denken. Mét Nietzsche en tegen hem in, worden aanzetten tot een dergelijke renaissance gezocht in de sfeer van het religieuze denken: in het werk van (onder anderen) Pascal, Kierkegaard, Dostojewski, Unamuno, Berdyaev, Shestov, Marcel en Tillich. Hun werk inspireert tot de ontwikkeling van een ethiek en recht die openstaan voor de dynamiek van het leven en de menselijke existentie: voor een rechtsvinding als schepping van vorm, die beter kunst genoemd kan worden.

Timo Slootweg is universitair hoofddocent Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden.

ISBN: 9789463714396

*** Friesch Dagblad, interview Tjerk de Reus, 13 mei 2023

Het is broodnodig dat we ons een tragisch levensbesef eigen maken. Dat vindt rechtsfilosoof Timo Slootweg, die er een verrassend boek over publiceerde. ,,Je kunt de mens niet vastleggen in een rationele definitie. Je bent mens in gebrokenheid en crisis”, stelt hij, ,,maar niet zonder opdracht”. (..)

,,In het recht gaat het over mensen”, zegt hij. ,,Dan moet je je verdiepen in de mens en zijn levenservaring, in de diepere lagen van ons bestaan. Betere bronnen dan literatuur, kunst en religie zijn er dan eigenlijk niet.” (…)

De boodschap van Slootweg aan zijn juridische vakgenoten luidt: zie meer in de mens dan iemand die in juridische hokjes past. ,,We hebben een andere taal nodig, een dichterlijke taal, die van de kunsten, maar ook de taal van filosofie en religie.

*** Kwartaalblad Zicht, recensie (3) 2023

Tegenover een filosofisch rationalisme dat heel de werkelijkheid begrijpelijk (en technisch beheersbaar!) wil maken benadrukt hij terecht de veranderlijkheid en ambiguïteit van de werkelijkheid. Hij doet dit echter zo sterk, dat het soms lijkt of er helemaal geen ware kennis en zekerheid meer mogelijk is. (…) Desalniettemin bevat het boek veel waardevolle bespiegelingen. Recht, ethiek en de democratie kunnen inderdaad niet zonder een levensbeschouwelijke grondslag en Slootweg biedt in dat opzicht veel richtingwijzers. Dit betreft ook onze verhouding tot techniek: het lijkt steeds meer mogelijk om het leven technisch en wetenschappelijk te beheersen en te beïnvloeden. Tegen deze achtergrond biedt het boek belangrijke reflecties over wat het betekent om mens te zijn en te leven in een werkelijkheid die we uiteindelijk toch nooit volledig naar onze hand kunnen zetten. Tolle lege dus! Vanwege het brede palet aan besproken onderwerpen en denkers is wel filosofische en theologische voorkennis vereist.

Inhoudsopgave

Klik hier om de inhoudsopgave te bekijken.

Voorwoord

Klik hier om het voorwoord bij het boek te lezen.

Preview