De duivel in de Nederlandse literatuur

Beschrijving

De duivel is een van de fascinerendste personages uit de westerse literatuur- en cultuurgeschiedenis. In tal van romans, verhalen, gedichten, toneelstukken, stripboeken, liedjes, volksverhalen, toverboeken en films teistert hij de mens. Hoe wordt de duivel voorgesteld in deze genres en wat doet hij zoal?

Bas Jongenelen analyseerde veel Nederlandstalige duivelsfictie en zocht naar opstandige engelen, duivelskinderen, de hel, hekserij, bezetenheid, het oproepen van de duivel en het pact dat je met hem kunt sluiten – en hoe je daarna onder dat pact uit kunt komen. Deze brede studie laat de lezer kennismaken met de duivel in al zijn facetten en literaire verschijningsvormen, door alle tekstgenres en eeuwen heen – van de middeleeuwen tot en met de eenentwintigste eeuw.

Denk hierbij aan anoniem overgeleverde teksten als Theophilus en Mariken van Nieumeghen, en aan teksten van bekende schrijvers als Jacob van Maerlant, Joost van den Vondel, Louis Couperus, Hubert Lampo, A.F.Th. van der Heijden, Drs. P en Hannah van Binsbergen. Ook vergeten parels zoals het negentiende-eeuwse De eedgenoten van Elise van Calcar komen voorbij, evenals stripverhalen over Suske & Wiske en Dirkjan, jeugdboeken van Tonke Dragt, Peter van Gestel en Paul van Loon, en hiphopteksten van Duvelduvel en Jebroer.

Bas Jongenelen is docent Nederlandse letterkunde aan Fontys Lerarenopleiding Tilburg en promoveerde op humor in 1561. Eerder publiceerde hij boeken over literatuurgeschiedenis en over retorica.

ISBN: 9789463714143

*** Interview, Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde, 12 december 2022

Bas Jongenelen schreef een boek over de duivel in de Nederlandse literatuur. Wie is de duivel? Wat maakt hem tot zo’n aantrekkelijk personage, en wat veranderde in zijn aandeel in de literatuur sinds de middeleeuwen?

Bekijk het interview

*** Boekrecensie Marijke Laurense, Trouw, 11 januari 2023

Maar wat een aanstekelijk en levendig boek! Jongenelen weet met zijn droge humor en logica zijn lezers warm te maken voor titels die u ooit, wellicht toen met tegenzin, voor uw lijst heeft moeten lezen. Nieuwsgierig te maken naar jeugdboeken over griezelbussen, en de roman ‘De laatste dagen’ van 10-geboden-man Arjan Visser, rond een waargebeurd geval van moorddadige bezetenheid uit 1900.

–> Lees de volledige recensie

Het mooie is dat Jongenelen zich daar niet altijd strikt aan houdt en weleens een kort uitstapje maakt naar films of literatuur buiten het Nederlandse taalgebied. Het enthousiasme van Jongenelen is dan ook aanstekelijk. De toon is soms luchtig, geestig, en de auteur is scheutig met uitroeptekens. Dit is allesbehalve hinderlijk. Het maakt het boek tot een gedegen, maar toegankelijke literaire studie.

–> Lees de volledige recensie

Het staat bol van droge humor, kromme logica en ironische of sarcastische commentaren. Bovendien jongleert hij met een overvol blik nieuwsgierigmakende titels. Ergo. Dankzij zijn wijze raadgevingen weet ik nu tenminste waarop ik moet letten, als ik ‘de Verleider’ of een van zijn goddeloze trawanten straks weer eens tegenkom, al dan niet in een verzonnen verhaal.

–> Lees de volledige recensie

Een studie naar Nederlandstalige duivelsfictie. De duivel is een van de fascinerendste personages uit de westerse literatuur- en cultuurgeschiedenis. In tal van romans, verhalen, gedichten, toneelstukken, stripboeken, liedjes, volksverhalen, toverboeken en films teistert hij de mens. Bas Jongenelen analyseerde veel Nederlandstalige duivelsfictie en laat de lezer kennismaken met de duivel in al zijn facetten en literaire verschijningsvormen, door alle tekstgenres en eeuwen heen – van de middeleeuwen tot en met de eenentwintigste eeuw.

Als Lambiek in De Poenschepper café “Het Gouden Kalf” binnenloopt en aan kastelein Mazoetan vraagt of hij soms het gouden kalf is, dan weet de lezer dat de waard de duivel in hoogsteigen persoon moet zijn. Mazoetan is slechts één van de incarnaties van de Hellevorst die neerlandicus Bas Jongenelen presenteert in De duivel in de Nederlandse literatuur (2022). Een boek dat ik met machtig veel plezier heb gelezen. Lucifer is fascinerend. Het is immers kennis van goed en kwaad die ons maakt tot mensen. Los daarvan heeft de duivel een boeiende ontstaansgeschiedenis.

–> Lees de volledige recensie

‘De duivel in de Nederlandse literatuur’ heeft geen theoretische pretenties. Er is zo goed als geen aandacht voor literatuurtheorie en met de immense secundaire literatuur – de bibliotheek vol boeken over de duivel in de
literatuur – gaat Jongenelen niet in gesprek. Dat kun je jammer vinden. (…) Een bespreking van dergelijke studies was welkom geweest, maar je kunt Jongenelen niet verwijten dat hij zich beperkt tot zijn eigen systeem. Hij wil vooral teksten presenteren en becommentariëren op een toegankelijke manier. Zijn boek lijkt soms op een bloemlezing met parafraserend commentaar. De vlotte stijl van Jongenelen past bij deze opzet.

Inhoudsopgave

Klik hier om de inhoudsopgave te bekijken.

Inleiding

Klik hier om de inleiding bij het boek te lezen.

Preview